Wat is wijsheid?

De kwestie van deze tijd is de polarisatie in samenleving, politiek en economie. Oftewel: de neiging om alles in opposities te zetten en ‘de ander’ te verketteren. Dat lijkt stoer, maar eigenlijk is het angstig zondebok-gedoe: wat je afwijst wentel je af. De ander wordt de bad guy en dat heeft zo z’n voordelen, zoals ik eerder besprak.

Het leven is niet zus of zo; het leven is zus én zo. Het is zowel een drama als een feest van paradoxen.
‘Het leven is niet zus of zo; het leven is zus én zo. Het is zowel een drama als een feest van paradoxen.’

Dit versimpelen in tegenstellingen zorgt voor oorlog op allerlei fronten en met allerlei wapens. Meer nog zorgt het voor boze, verontwaardigde, rancuneuze mensen, geharnast en tekortgedaan, al leven dan ze in een mate van veiligheid en welvaart die nog nooit eerder in de geschiedenis bestond.

Er is mildheid nodig, een blik op de langere termijn, het vermogen om in grijstinten te denken en in ontwikkelingen. Allemaal eigenschappen die geassocieerd worden met ouder en wijzer worden.

Nu worden we met veel mensen alsmaar ouder, maar worden we ook wijzer? Mijn stelling is dat we dat niet alleen aan ieders individuele kwaliteiten moeten overlaten. Daarmee overvragen we het individu en onderschatten we de kracht van gezamenlijkheid (blog in voorbereiding). En bovendien: onze overspannen puberale samenleving heeft wat wijsheid hard nodig.

Maar wat is wijsheid? Hoe leren we het en hoe dragen we het over? In dit stukje ga ik op de eerste vraag in.

Ik zie zeven eigenschappen van wijsheid en probeer die op jullie uit. Denk gerust mee, want wijsheid gaat eerder over herkennen dan over het leren van nieuwe informatie. Je weet meer dan je weet, schreef ik eerder: iets in jou luistert mee en herkent hopelijk elementen van wat ik verwoord.

Wijsheid zou ik definiëren als ervaren kennis. Kennis waarvan je van binnenuit kunt zeggen: dit is waar. Dat klinkt misschien abstract, maar denk maar eens terug aan het moment dat je vriendschap of liefde leerde kennen, of de kracht van woede, van kwetsbaarheid, van vergeving. Het concept dat al in de controletoren van je denken zat, ging opeens leven, doordat het werd gevoeld, geproefd, gedeeld, verbeeld.

Het allereerste dat bij wijsheid hoort is de wetenschap dat er kracht schuilt in kwetsbaarheid. In de eerste helft van je leven probeer je sterk te zijn en kwetsbaarheid voor te blijven. Maar in de tweede helft van je leven ga je je ego relativeren – meestal moet je wel, als je eerlijk bent – en dan kun je gaan ervaren dat kwetsbaar durven zijn het begin kan zijn van echt en dieper contact met anderen.

Het tweede element dat mensen met wijsheid verbinden is het vermogen om licht én donker te omvatten. Je probeert niet meer alles ‘goed’ te houden, er mislukken dingen, je lijf kraakt, je verliest mensen. Er doen dingen zeer, en tegelijk kun je genieten van wat er wel is. De werkelijkheid is niet zwart-wit, maar vergrijst. Aan alles wat goed is zitten schaduwkanten, aan alles wat slecht is zitten lichte kanten. Het leven is niet zus of zo; het leven is zus én zo. Het is zowel een drama als een feest van paradoxen.

Het derde element dat bij wijsheid hoort heeft te maken met het integreren van kennis van hoofd, emotie, lichaam, verbeelding en verbinding. Mensen die wijs zijn varen niet meer blind op de controletoren van hun calculerende verstand, maar staan als het ware in het midden van alle ervaringen van hun denken, voelen, ervaren, dromen en liefhebben. In dat midden groeien hun keuzes.

Het vierde element is iets dat mensen vaak noemen als een voordeel van het ouder worden: dat ze kunnen kiezen, hun aandacht richten. In je jonge jaren wil je alles en alles tegelijk, als je ouder wordt ga je zien waar je echt aandacht aan wilt besteden. Dan mis je van alles, maar dat is niet erg, want je gaat de diepte in.

Het vijfde element van wijsheid is wat mensen vaak mildheid noemen, ten opzichte van anderen en jezelf. Iemand die wijs is kan een ander laten, omdat ieder mens zijn of haar eigen pad heeft. Je hoeft niet alles te snappen en een ander hoeft niet te worden zoals jij om te deugen. Dus gun je een ander zijn of haar succes en ook zijn of haar mislukkingen.

Dat heeft te maken met dat je gaat zien dat jij niet de maatstaf bent, laat staan het centrum van het universum. Dat is het zesde element van wijsheid dat ik wil noemen: je gaat zien dat het leven niet om jou draait, maar jij om het leven. Je rol wordt kleiner, je blikveld groter. Je krijgt meer oog voor de langere termijn en je gaat zien dat je onderdeel bent van een mysterie.

Een zevende element dat bij wijsheid hoort is dat je zin krijgt om te delen. Je bent niet meer zo bezig wat het leven jou te bieden heeft, meer met wat jij het leven te bieden hebt. Je begint als vanzelf te geven, want je hebt al zoveel gekregen, zoals iemand me schreef: ‘Nu is het tijd om iets terug te doen’.

Herkennen jullie deze elementen? Missen jullie iets?

9 gedachtes over “Wat is wijsheid?”

  1. Wat een prachtige blog Arjen! En ja, herkenbaar. Misschien nog extra: het vermogen om goed te kunnen onderscheiden wat oké is en wat niet? Maar dat zou kunnen horen bij de integratie van kennis. Dank voor deze wijze blog!

  2. Mooi stuk. Lees er trouwens ook uit dat mijn 3 -overigens van zichzelf uit altijd relaxte- puberzonen stuk wijzer zijn als begin vh essay doet vermoeden…. 🙂

    @magreet: juist het accepteren van het niet kunnen onderscheiden van oké en niet-oké oftewel dat kennis altijd beperkt is, lijkt me wijsheid. Of je moet okë voor jezelf bedoelen?

    1. Ik heb zelf ook zonen die ik soms verrassend wijs vind ? Ik doel dan ook meer op puberaal gedrag – jezelf overschreeuwen, extremen uitproberen, snakken naar veiligheid etc – dan op mensen met een bepaalde leeftijd.

    1. Maar het is geen afstreeplijst of iets wat je kunt bereiken. Meer een horizon: die kant ongeveer op (ik zet ook stappen en keer dan weer terug op mijn schreden).

  3. Mooi Arjan,
    Je schrijft dat ik niet hoef af te strepen…. maar dat deed ik onbewust toch wel een beetje toen ik het volgende wilde ’toetsen’, ook al spreek jij van herkennen. Hoe past jouw theorie bij mijn praktijk en bij mijn streven een wijzer mens te worden? Ik schrijf bewust niet ‘een wijs mens’, want ik geloof dat wijsheid nooit bereikt wordt en dat je altijd wijzer kunt worden, ofwel onderweg blijft. Dus vraag ik me ook af: Hoe word ik wijzer, of wat is mijn wijzer?
    Element 3 herken ik zelf als de meest uitdagende. Dat heeft ongetwijfeld met opvoeding en academische scholing te maken, waarin geen plaats was voor gevoel en emotie. Element 6 herken ik niet zo in mijn wijzere helft, ook niet in mijn onwijze helft 😉

    1. Dag Gaby, wijsheid is niet iets dat je kunt bereiken, je kunt het beoefenen. Mijn woorden stimuleren hopelijk dat oefenen, liefst op een vriendelijke manier, meer is het niet. Het kan dus heel goed zijn dat je sommige elementen niet zo herkent, bijvoorbeeld omdat je nooit het gevoel hebt gehad dat het leven om jou draaide…

      En inderdaad is het herkennen van de wijsheid van lichaam, emoties, verbeelding en verbinding het moeilijkste voor mensen die intellectueel overtraind zijn of al het gedenk zo lang mogelijk als reddingboei denken te moeten gebruiken (ja, daar hoor ik ook bij :-)).

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *